Yüzüncü Yılda Cumhuriyetin 100 Tarifi

Bu gönderiyi okumak için gereken tahmini süre 6 dakikadır.

Türkiye Cumhuriyeti tam yüz yaşında. Tekrarı olmayan, son derece önemli bir zaman diliminin yeterince idrak edil(e)memesi, yürekleri burkuyor. Bu üzücü durumun yalnızca siyasî karar alıcıların isteksizliğinden kaynaklandığını düşünmek ve bütün sorumluluğu onlara havale etmek, yurttaşlık bilincindeki eksikliği itiraf etmekten ve problemi yanlış yerde aramaktan başka bir şey değil. Nitekim gayrı resmî kutlama, anma veya tarihe not düşme girişimlerinde -iyi niyetle birlikte- kendini hissettiren olmamışlık, problemin daha derinlerden geldiğini ispat ediyor. Mirasyediler gibi davrandığımızı, taş üstüne taş koyamadığımızı ve -maalesef- bir arpa boyu yol gidemediğimizi gösteriyor.

Öyleyse adını koyalım: derinlerdeki bu problem, bir ide olarak cumhuriyetin kavranamamasıdır.

Türkiye Cumhuriyeti yurttaşı ve bulunduğu yere Türkiye Cumhuriyetinin sağladığı imkânlarla gelmiş bir hukukçu-akademisyen olarak, yukarıda değindiğim yürek burukluğunu bir nebze olsun dindirebilmek ve az evvel işaret ettiğim kavrayış probleminin giderilmesine katkı sunabilmek için, zihnimdeki cumhuriyet idesini tarif eden yüz cümle yazdım. Bunlara tarif diyorum, çünkü hiçbiri efradını cami ağyarını mani tanımlardan oluşmuyor. Ancak her biri, zihnimde tasarladığım ve tahakkuk etmesini şiddetle arzuladığım cumhuriyetin özelliklerini içeriyor. Cümleler arasında herhangi bir konu veya önem sıralaması da bulunmuyor. Kaleminden ve kelâmından başka gücü bulunmayan bir yurttaş sıfatıyla, yüzüncü yılın idraki kapsamında bu yüz cümleyi okumanızı ve diğer yurttaşlarla paylaşmanızı temenni ederim.

• Cumhuriyet, insanı insana kul eden bütün iktidar biçimlerinin reddidir.
• Cumhuriyet, toplumun geri kalanına hasbelkader galebe çalmış kişilerin veya zümrelerin, elde ettikleri gücü meşrulaştırmalarına ve kalıcı kılmalarına izin verilmemesidir.
• Cumhuriyet, hür ve eşit fertlerden oluşan milletin, kayıtsız ve şartsız egemenliğidir.
• Cumhuriyet, milletin kendi kaderini bizzat tayin etmesidir.
• Cumhuriyet, milletin, millet tarafından ve millet için yönetilmesidir.
• Cumhuriyet; hürriyet ve eşitlik ideallerinin, yekdiğerine kurban edilmeden hayata geçirilmesine yönelmiş daimî bir çabadır.
• Cumhuriyet, erdemli yurttaşların birliğidir.
• Cumhuriyet, sömürülenlerin ümidi, sömürenlerin korkusudur.
• Cumhuriyet, kamu gücünün, yalnızca kamu yararı amacıyla ve kamu hizmeti sunmak üzere örgütlenmesidir.
• Cumhuriyet, milletin müşterek menfaatine katkı sunmayan her türlü ayrıcalığın ortadan kaldırılmasıdır.
• Cumhuriyet, egemenliğin gökten yere indirilmesidir.
• Cumhuriyet, hukuk kurallarının millet eliyle ve milletin gerçek ihtiyaçları doğrultusunda yaratılmasıdır.
• Cumhuriyet, milletin her bir ferdine, haysiyetli bir hayat sürmek için gereken asgarî imkânların, fırsatların, serbestîlerin ve güvencelerin tanınmasıdır.
• Cumhuriyet; kamusal yetki ve işlevlerin, millete alternatif yeni iktidar odaklarının doğmasını önleyecek şekilde dağıtılması, sınırlanması ve dengelenmesidir.
• Cumhuriyet, siyasî iktidarın ve hukukun üzerine çağlar boyu örtülen esrar perdesinin kaldırılmasıdır.
• Cumhuriyet, devletin bütün yurttaşlara ait kılınmasıdır.
• Cumhuriyet, millî iradenin, meşruiyet kazanmak için öz varlığından başka bir şeye ihtiyaç duymamasıdır.
• Cumhuriyet, hiçbir kişinin veya zümrenin, millet iradesinden doğmamış bir yetkiyi kullanamamasıdır.
• Cumhuriyet, kurucu iktidar olan milletin, kurulmuş iktidarları alaşağı edebilmesidir.
• Cumhuriyet, kamu külfetleri karşısında bütün yurttaşların eşitliğidir.
• Cumhuriyet, millet fikrinin tecessümüdür.
• Cumhuriyet, devlet tarafından yaptırıma bağlanacak kuralların kamusal müzakere neticesinde belirlenmesidir.
• Cumhuriyet, yalıtık cemaatler hâlinde güdülen insan yığınlarının cemiyete dönüşerek kendi yazgısına yön vermesidir.
• Cumhuriyet, milletin, yaşadığı sınırlar haricinde kalan güç merkezleri karşısında bağımsızlığıdır.
• Cumhuriyet, milletin, devletler hukukunda özne olarak konumlanmasıdır.
• Cumhuriyet, milletin, yaşadığı hudutlar dâhilinde en üstün siyasî kudret ve nihaî karar verici olmasıdır.
• Cumhuriyet, devletin kurulmasına, örgütlenmesine ve sınırlarına dair temel kuralların millet tarafından konulmasıdır.
• Cumhuriyet, yurttaşların, inanmama ve gereksiz bulma dâhil olmak üzere, dinî ve geleneksel kurallara dair kanaatlerini serbestçe oluşturabilmesidir.
• Cumhuriyet, kamusal meselelerde yalnızca rasyonel, paylaşılabilir ve denetlenebilir bilgilere itibar edilmesidir.
• Cumhuriyet, müşterek hayatın yönetilmesi ve sürdürülmesi hususunda her yurttaşın sorumluluk almasıdır.
• Cumhuriyet, hayata gözlerini açan her yeni yurttaşını potansiyel cumhurbaşkanı olarak gören ve yetiştiren rejimdir.
• Cumhuriyet, yurdun en ücra köşelerinde, en mütevazı ailelerinde doğan çocukların dahi geleceğe güven ve ümitle bakabilmesidir.
• Cumhuriyet, eğitim ve öğretimin birleştirilmesi ve millîleştirilmesidir.
• Cumhuriyet, vergi yükünün adaletli dağıtılmasıdır.
• Cumhuriyet, dinin veya sermayenin insanlar üzerinde iktidar kurma aracı olmaktan çıkarılmasıdır.
• Cumhuriyet, eşitliğin yurttaşlık temelinde kurulması ve etnik, dinî veya biyolojik herhangi bir farklılığın bu eşitliği bozmasına müsaade edilmemesidir.
• Cumhuriyet, fiilî eşitsizliklerin, yurttaşların hürriyetine engel teşkil ettiği ölçüde giderilmeye çalışılmasıdır.
• Cumhuriyet, yurttaşları bir arada tutan müşterek kültürün korunması ve geliştirilmesidir.
• Cumhuriyet, yurttaşların ortak malı olan tabiî zenginliklerin ve tarihî eserlerin muhafaza edilmesidir.
• Cumhuriyet, devletin mümkün olan en üst düzeyde gayrışahsîleştirilmesidir.
• Cumhuriyet, kamusal ve özel arasındaki sınırın millet tarafından çizilmesidir.
• Cumhuriyet, hukukî uyuşmazlıkların milletin yetkilendirdiği makamlarca, millet namına ve yansız biçimde çözümlenmesidir.
• Cumhuriyet, yurt savunmasının günlük politikadan uzak ve millî bir orduya emanet edilmesidir.
• Cumhuriyet, kamusal görev ve pozisyonların yurttaşlarca üstlenilmesi esnasında, ilgili görevin veya pozisyonun gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrımın gözetilmemesidir.
• Cumhuriyet, bütün yurttaşların siyasî ve kamusal karar alma süreçlerine aktif katılımıdır.
• Cumhuriyet, yurttaşlık sıfatının kazanılmasının veya kaybedilmesinin, yurttaşların ortak iradesini yansıtan kanunlarca düzenlenmesidir.
• Cumhuriyet, kamu harcamalarının millet adına ve etkin bir şekilde denetlenmesidir.
• Cumhuriyet, kamu gücü ayrıcalıklarının, ancak kamu yararı maksadıyla ve yalnız kamu hizmetinden doğan yükümlülükler mukabilinde kullanılabilmesidir.
• Cumhuriyet, kamu idaresinde keyfîliğin bertaraf edilmesi, takdir yetkisinin ise olabildiğince sınırlanmasıdır.
• Cumhuriyet, kamu idaresinin, milletin tasvibine mazhar olmuş kurallara istinaden teşekkül etmesi ve yine bu kurallar çerçevesinde faaliyet göstermesidir.
• Cumhuriyet, devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin işlem ve eylemleriyle yol açtıkları zararlardan sorumlu tutulabilmesidir.
• Cumhuriyet, yurttaşların haklarını koruyabilmek ve arayabilmek için yurttaşlıktan başka bir sıfata ihtiyaç duymamasıdır.
• Cumhuriyet, yurttaş hayatının piyasanın ve sermayenin insafına terk edilmemesidir.
• Cumhuriyet, beşerî hayatın hürriyet, eşitlik ve dayanışma temelinde yeniden inşa edilmesidir.
• Cumhuriyet, yurttaşların özgür ve ahlakî tercihler yapabilmesine mani olan bütün dış etkenleri ortadan kaldırmayı hedefleyen bir projedir.
• Cumhuriyet, itibar kazanma yolunda tek geçer akçenin ehliyet ve liyakat olduğu bir toplum düzenidir.
• Cumhuriyet, hiçbir yurttaşını kimsesiz ve çaresiz bırakmayan bir medeniyet tasarımıdır.
• Cumhuriyet, çocuk ve genç yurttaşların, iradelerini yok edecek zararlı alışkanlıklara, kültlere ve çıkar gruplarına karşı korunmasıdır.
• Cumhuriyet, ortak iyinin, ortak kötünün, ortak çıkarın ve ortak mükellefiyetin ne olduğuna ortaklaşa karar verilen sistemdir.
• Cumhuriyet, yurttaşlarının şahsiyetine, haysiyetine ve faziletine emanet edilmiş; mutlu, huzurlu ve müreffeh bir gelecek arayışıdır.
• Cumhuriyet, istisnasız bütün devlet etkinliklerinin millet iradesiyle konmuş hukuka tabi kılınmasıdır.
• Cumhuriyet, kavim, kabile, aşiret ve cemaat taassuplarının aşılmasıdır.
• Cumhuriyet, ferdin cemiyete, cemiyetin de ferde yeğlenmesini önleyen bir muvazene formülüdür.
• Cumhuriyet, sayısal çoğunluğun tiranlığına ve uzlaşmaz azınlığın tahakkümüne aynı anda mani olabilme kabiliyetidir.
• Cumhuriyet, millî iradenin değişen yönelimlerine bağlı olarak siyasî iktidarın el değiştirebilmesidir.
• Cumhuriyet, evde, okulda, dernekte, apartmanda, mahallede, köyde ve şehirde demokrasi kültürünün benimsenmesidir.
• Cumhuriyet, kadın-erkek eşitliğidir.
• Cumhuriyet, hür tefekkürün, bilimin ve sanatın soluk alıp verme koşullarının sağlanmasıdır.
• Cumhuriyet, hak ve hürriyetlerin ihsan değil, iktisap eseri olmasıdır.
• Cumhuriyet, yurt ve millet sevgisinin yeşerdiği iklimdir.
• Cumhuriyet, hürriyetlere getirilecek sınırlamaların, yalnızca müşterek hayatın gerekleri ve diğer yurttaşların hürriyetlerinin korunması sebepleriyle meşrulaştırılabildiği bir nizamdır.
• Cumhuriyet, yurttaşlarının kimliğini ve pasaportunu taşımaktan iftihar duyacağı saygın bir devlet olma gayretidir.
• Cumhuriyet, milletin varlığını ve itibarını tehlikeye sokacak emperyal heveslerin terbiye edilmesidir.
• Cumhuriyet, emperyalizmin bütün çeşitlerine karşı şerefli ve tutarlı bir duruştur.
• Cumhuriyet, suçların ve cezaların, millet iradesinin tecellisi olan kanunlarca öngörülmesidir.
• Cumhuriyet, aksi milletin bağımsız yargısınca hükme bağlanana kadar, hiçbir yurttaşın suçlu sayılmamasıdır.
• Cumhuriyet, Tanrı adına veya Tanrı hakkında yapılacak bütün konuşmaların, yalnızca konuşan kişiyi bağlamasıdır.
• Cumhuriyet, tebaası, reayası, serfi, kölesi olmayan bir toplum düzenidir.
• Cumhuriyet, kralların, padişahların, imparatorların, papaların, lordların, senyörlerin, ağaların, şeyhlerin ve kompradorların kâbusudur.
• Cumhuriyet, mutlak ve sınırsız mülkiyet anlayışının, kamu yararı ile dizginlenmesidir.
• Cumhuriyet, hiçbir yurttaşın eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamamasıdır.
• Cumhuriyet, kıyıların, göllerin, nehirlerin ve ormanların bütün yurttaşlara ait olmasıdır.
• Cumhuriyet, üstünlüğün soyda, sopta, servette değil, akılda ve fazilette olmasıdır.
• Cumhuriyet, yurttaşların yalnızca günlük kaygılarını değil; dedelerini, torunlarını ve diğer yurttaşları da düşünerek eylemesidir.
• Cumhuriyet, demokrasi prensibinin en makul ve gerçekçi uygulamasıdır.
• Cumhuriyet, milletin, belli bir dönemdeki sayısal halk çoğunluğundan ibaret olmadığı bilincidir.
• Cumhuriyet, demokrasinin akıl, vicdan, erdem, ahlâk ve uzgörüyle taçlandırılmasıdır.
• Cumhuriyet, diğer yönetim biçimlerinde tesadüf edilen arızî faydaların, zatî ve daimî hale getirilmesidir.
• Cumhuriyet, milletin ben idrakine varmasıdır.
• Cumhuriyet, haklı ile haksız arasındaki sınırın millet tarafından çizilmesidir.
• Cumhuriyet, milletin boyunduruk altına girmeyi mutlak surette reddetmesidir.
• Cumhuriyet, kendi aklını kullanmaya cesaret eden yurttaşlar topluluğudur.
• Cumhuriyet, milletin, devletin, vatanın ve dünyanın vaziyeti hakkında her bir yurttaşın mesuliyet hissetmesidir.
• Cumhuriyet, günlük politikanın bizler-onlar veya sadıklar-hainler arasında bir savaş olarak değil, ortak iyinin muhtevası üzerinde medenî bir tartışma olarak cereyan etmesidir.
• Cumhuriyet, siyasî partilerin parti içi demokrasi çerçevesinde, aşağıdan yukarı teşekkül etmesidir.
• Cumhuriyet, kolluk faaliyetinin yalnız ve ancak temel hak ve hürriyetleri korumak üzere ve kanunlar dairesinde gerçekleştirilebilmesidir.
• Cumhuriyet, mülk-devlet ve polis-devlet anlayışlarının kesin olarak terk edilmesidir.
• Cumhuriyet, fedakâr yurttaşların müşterek ve muazzez eseridir.
• Cumhuriyet, zorbalığa karşı özgürlüğün, imtiyazlara karşı eşitliğin, güçlüklere karşı dayanışmanın, düşmanlığa karşı kardeşliğin ve zulme karşı direnişin tarafını seçmektir.
• Cumhuriyet, dünün emaneti, bugünün nimeti ve yarının teminatıdır.

YAŞASIN CUMHURİYET!